آنچه درباره زندگینامه پروین اعتصامی بیان شده است که خانم رخشنده اعتصامی متخلص به پروین، فرزند یوسف اعتصام الملک از شاعران و نویسندگان روزگار قاجارها است. پروین، به سال 1285 هجری شمسی در تبریز زاده شد. پدر پروین اعتصامی در زندگی ایشان نقش مهمی داشت. او عربی را نزد پدر خواند و از کالج آمریکایی تهران پایان نامه تحصیلی گرفت.

پروین اعتصامی، به سال 1313 شمسی با پسر عموی خود ازدواج کرد، اما، بیش از دو ماه ونیم در خانه شوهر نماند، و به خانه پدر بازگشت و خویش را از قید زناشویی رهاند. پس از این، روزگاری در کتابخانه دانشسرای عالی کتابداری کرد.

پروین اعتصامی، در روزگار کودکی، استعداد شاعرانه خویش را آشکار کرد و نزد پدر، ادبیات آموخت و دیوان ناصر خسرو را نزد سید نصرالله تقوی خواند و تاثیر ناصر خسرو در شعر او به خوبی پیداست. دیوان پروین اعتصامی، از یک سو، از شاعران خراسان، بویژه ناصر خسرو تاثیر گرفته است و از سوی دیگر، از شاعران عراق و فارس، از حیث معانی نیز با اندیشه های عارفانه هماهنگی دارد. با این همه، شاعر، شیوه ای بدیع و مستقل پدید آورده است.

قصیده های پروین اعتصامی، گرچه به شیوه ناصر خسرو سروده شده است، لیکن، بویی از تفکرات سعدی و حافظ در خویش دارد، وگاه، در مثنوی ها، به مولوی نزدیک می شود. اما، در قطعات، به گونه ای متفاوت از قصیده هایش می اندیشد. این قطعه ها، بیشتر به شیوه مناظره سروده شده است. روشی که ریشه در ادب پیش از اسلام ایران دارد. در آثار بازمانده از روزگار ساسانی، مناظره گویی، جایی عمده دارد. در روزگار پس از اسلام نیز بیشتر، شاعران آذربایجان و عراق این روش را دنبال کردند و اسدی نیز گرچه ریشه در خاک توس داشت، اما مناظره های خود را در آذربایجان سروده است. اما، در مناظره های ظریف پروین اعتصامی،گاه، طنزی زیبا در جریان است همانند نخی که از دانه های تسبیح می گذرد و گه گاه، خود را نشان می دهد. و گاه نیز طنز، یا هجوی پرخروش، اما معقول و آمیخته به ادب، سر بر می کند.

با این همه، شعر پروین اعتصامی در آمیخته است با اندرزهایی عبرت آموز، از آن قبیل که در مسمط پر غوغای یاد یاران تجلی می کند. اما، آنچه بیش از همه در دیوان پروین اعتصامی، توجه خواننده را به خود جلب می کند، بی توجهی او به مضمون های عاشقانه است. که در میان اشعار پروین اعتصامی کم ترین جا را به خود اختصاص داده است. با آن که عواطف زنانه او، از میان بسیاری از قطعاتش، سر بر می کنند.

دیوان پروین اعتصامی مجموعه ای از قصیده ها، قطعه ها، مثنوی ها و دو مسمط زیبا، به نام های نغمه صبح و یاد یاران می باشد. دیوان پروین اعتصامی نخستین بار در سال 1314  شمسی با مقدمه شادروان ملک الشعرای بهار به چاپ رسیده است و به سبب استواری قالب ها و گیرایی مضمون هایش بارها چاپ و منتشر شده است.

پروین اعتصامی در سی و چهار سالگی در فروردین 1320 هجری شمسی به بیماری حصبه و به مرگی نابهنگام درگذشت.مقبره پروین اعتصامی در حرم حضرت معصومه(س) در قم می باشد.